Nhựa cây bồ đề (Siam benzoin)

Tên tiếng Anh: Benzoin Gum

• Tên khoa học: Styrax sp.
• Xuất xứ: Việt Nam. 
• Thành phần: Nhựa cây bồ đề 
• Phương pháp khai thác: Tự nhiên
• Sản lượng cung cấp: 5 tấn/năm 

Đặc điểm thực vật và phân bố

Cây Bồ đề có tên khoa học là Styrax sp, họ Bồ đề Styracaceae. Cây Cánh Kiến Trắng cao chừng 15m. Búp lá non phủ lông mịn màu vàng nhạt. Lá mọc so le có cuống, dài 6-15 cm, rộng 2-2.5cm, phiến lá nguyên hình trứng, tròn ở phía dưới, nhọn dìa ở đầu, mặt trên lá màu xanh nhạt, mặt dưới trắng do có nhiều lông mịn. Hoa nhỏ trắng, thơm mọc thành chùy. Quả hình cầu, đường kính 1-2cm, mặt ngoài có lông hình sao, phía dưới mang đài còn sót lại. Cây ra hoa vào tháng 5 - 6, quả chín vào tháng 9 - 10. 

Ở Việt Nam có 4 loài: Styrax tonkinensis Pierre, Styrax benzoin Dryand, Styrax agrestis G. Don, Styrax annamensis Guill. Loài Styrax tonkenensis có nhiều nhất, cây mọc trong rừng vùng trung du nhất là ở các nương rẫy các tỉnh Hòa Bình, Hà Giang, Tuyên Quang, Lào Cai, Vĩnh Phú, Lai Châu, Sơn La, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thanh Hoá. 

Bộ phận dùng

Nhựa cánh kiến trắng (còn gọi là An tức hương, Benzoin Gum) tiết ra từ thân cây để khô tự nhiên. Nhựa là những cục rời nhau, màu trắng, vàng nhạt hoặc đỏ nhạt, đục, dễ bẻ, vạch móng tay được. Vết bẻ trông như sáp, màu trắng nhạt, để lâu trở thành nâu. Có mùi vani đặc biệt. Vị dịu sau cay và hăng. Nhựa gần như không tan trong nước, tan một phần trong ether, tan hoàn toàn trong cồn.

Khai thác bằng cách lựa chọn loại cây có tuổi từ 5-10 tuổi, rạch vào thân, cành để lấy nhựa, để nhựa khô tự nhiên trước khi khai thác. Thu hái nhựa cánh kiến trắng vào cuối mùa hè và mùa thu.

Chỉ tiêu chất lượng nhựa cánh kiến trắng:

• Chỉ số acid:
  • Phạm vi: 140 - 170
  • Chỉ số này phản ánh hàm lượng acid benzoic tự do trong nhựa, một thành phần quan trọng quyết định tính chất dược lý.
• Chỉ số xà phòng hóa:
  • Phạm vi: 220 - 240
  • Chỉ số này cho biết tổng lượng các chất có thể bị xà phòng hóa trong nhựa, bao gồm cả acid tự do và este.
• Hàm lượng acid balsamic toàn phần:
  • Không được ít hơn 30,0% tính theo các chất chiết được trong ethanol.
• Chất không tan trong ethanol:
  • Không quá 2,0%
• Độ ẩm:
  • Thường được quy định trong các tiêu chuẩn cụ thể, nhằm đảm bảo nhựa khô ráo và bảo quản tốt.
• Tạp chất:
  • Không chứa tạp chất lạ, như mảnh gỗ, đất cát...
• Vanilin: 1,38%
• Benzyl benzoat: 4,24%
• Benzyl cinnamat: 1,23%

Công dụng:

• Nhựa cánh kiến trắng- Siam Benzoin Gum chữa ho, long đờm, chữa trúng hàn người lạnh toát.
• Uống 0,5 - 2g dưới dạng thuốc bột, thuốc sắc, siro.
• Dung dịch cánh kiến trắng trong cồn dùng làm thuốc xông chữa ho, khản cổ, hoặc pha với nước bôi ngoài chữa vú nứt nẻ.
• Cánh kiến trắng còn dùng làm hương liệu, chiết xuất axit benzoin
• Bồ đề là cây công nghiệp dễ phát triển , mọc nhanh, có giá trị kinh tế, dùng trong ngành gỗ dán, gỗ diêm, bột giấy, và làm nguyên liêu chế sợi nhân tạo.